Fortyfikacje Wału Pomorskiego to obecnie prawdopodobnie najlepiej poznana i opisana ekspozycja ufortyfikowana z lat 30 – tych ubiegłego wieku położona na terenie Polski. Opublikowane dotychczas materiały prezentują plany większości dużych schronów. Jednym z nielicznych, którego plan nie był dotychczas znany, jest duży schron bierny dla stanowiska dowodzenia, który znajduje się na terenie dawnych koszar artylerii w Wałczu.
Bardzo długo barierą na drodze do jego poznania był fakt, że znajdował się na terenie czynnej jednostki, a dodatkowo jego wnętrze było zalane wodą i błotem. Wraz z upływem czasu pierwsza przeszkoda stała się mniej istotna, ale zasypane śmieciami wejście w murze, przez które można się było dostać do wnętrza, zostało zaspawane solidną metalową płytą. Zmieniała się również sytuacja na terenie koszar. Po rozwiązaniu jednostki na ich teren zaczęły się wprowadzać instytucje cywilne, a część budynków przejęła szkoła wyższa. W tym czasie prowadzono też rozmowy na temat powołania w tym miejscu Muzeum Wału Pomorskiego jako filii Muzeum Ziemi Wałeckiej. Miasto ostatecznie się na to nie zdecydowało, ale zostało wykonane jako prywatna inicjatywa entuzjastów fortyfikacji z Wałcza. Latem 2009 roku załoga tego muzeum wykonała konieczne roboty ułatwiające wejście do wnętrza obiektu. Przeprowadzone w czasie inwentaryzacji pomiary potwierdziły część wcześniej pozyskanych informacji i przyniosły wiele nowych wiadomości.
Schron został wykonany w kategorii odporności B, co oznacza, że grubość ścian zewnętrznych wynosi 1,5 metra. Strop ma podobną lub nieco mniejszą grubość, ale wymaga to jeszcze potwierdzenia. Obiekt został zbudowany w 1934 roku, o czym świadczy zachowana na ściance data. Było to jeszcze przed budową koszar. Nie wiadomo dlaczego schron nie ma żądnego połączenia komunikacyjnego z koszarami. Wejście w murze zewnętrznym uważane dotychczas za dodatkowe jest wejściem głównym, a wejście na terenie koszar – pomocniczym. Tylko wejście główne jest zabezpieczone strzelnicą obrony wewnętrznej. Pomieszczenia robocze i wypoczynkowe zgrupowano po jednej, techniczne po drugiej stronie. Co ciekawe: pomieszczenia załogi ogrzewano za pomocą standardowych pieców. Obiekt posiada instalację wodną i kanalizacyjną, z WC, ale bez umywalni. Podstawowe oświetlenie było elektryczne, ale wszystkie pomieszczenia mają wnęki dla awaryjnego oświetlenia w postaci lamp naftowych lub karbidowych. W maszynowni brak fundamentu pod agregat, co oznacza, że znajdował się tu tylko mały, przenośny generator. Największą zagadkę stanowi instalacja wentylacyjna, bo różni się od typowych rozwiązań. Rury doprowadzone są do każdego pomieszczenia, co wskazuje na istnienie centralnego systemu wentylacyjnego. W maszynowni brak jednak śladów po takiej instalacji, a także po małych urządzeniach wentylacyjnych. Całe powietrze było czerpane z wnętrza pomieszczenia, ale system wentylacji był na tyle wydajny, że podczas palenia w piecu nie było wymagane otwarcie wszystkich drzwi w schronie, aby załoga nie uległa zaczadzeniu.
Dzięki zachowanym napisom wiadomo, jakie było przeznaczenie poszczególnych pomieszczeń. Pierwsze mieściło ręczną centralę telefoniczną, drugie było przeznaczone dla sztabu artylerii węzła obrony w Wałczu, kolejne dwa przeznaczone są dla dowódców. Oba są połączone wewnętrznymi drzwiami. Pomieszczenie 5 jest schronem dla sztabu załogi koszar, a ostatnie przeznaczono dla załogi schronu i na wartownię. Na przeciwnym końcu centralnego korytarza znajduje się śluza przeciwgazowa i toalety. W podłodze śluzy znajduje się duży dół (zapadnia), który przykryto kilkoma blachami.
opracowano na podst. materiału Marcina Dudka
