Zmiana kolorystyki strony

Zmień kontrast kolorów wyświetlanej treści na stronie z pośród dostępnych opcji kolorystycznych. Kliknij wybraną parę kolorów by zmienić ustawienie.

Zmiana wielkości czcionki na stronie

Wspomnienia, dokumenty, cytaty, artykuły...

Walki radziecko-niemieckie w rejonie Czarnkowa i Trzcianki w styczniu 1945 roku


 Jesienią 1944 roku front walk II wojny światowej na ziemiach polskich przebiegał skrajem Prus Wschodnich. Zatrzymanie wojsk radzieckich oznaczało dla Niemców szansę przygotowania się przez okres zimy do odparcia nieprzyjaciela. Jednak były oznaki, że wojna wkroczy w granice III Rzeszy. W listopadzie 1944 roku w Moskwie opracowano plan operacji zaczepnej. Na drodze radzieckiej 2 Armii Pancernej gwardyjskiej stał Wał Pomorski. Ofensywa Armii Czerwonej rozpoczęła się 21 stycznia 1945 roku. Plan przeciwdziałania niemieckiego zakładał wykonanie natarcia koncentrycznego w oparciu o rejon twierdzy Głogów i rejon Wałcz – twierdza Piła, czyli Wał Pomorski. Oznaczało to konieczność utrzymania tego rejonu za wszelką cenę, aby do tego czasu skoncentrować tu zgrupowanie uderzeniowe. Niemieckie przygotowania do zaplanowanych działań zaczepnych obejmowały m.in. ewakuację ludności cywilnej oraz wywóz majątku państwowego i prywatnego w głąb Niemiec. Zarządzenie Himmlera realizowano w powiatach: Choszczno, Strzelce Krajeńskie, Trzcianka, Piła, Wałcz, Szczecinek i Złotów. W Trzciance już od 20 stycznia urzędy na czele z władzami miejskimi i burmistrzem Konitzerem były przygotowane do ewakuacji. Część mieszkańców na własną rękę opuściła miasto. 26 stycznia pod Trzcianką zauważono radzieckie czołgi. Ostatni pociąg ewakuacyjny musiał zawrócić, gdyż pod Siedliskiem Rosjanie wysadzili tory.

24 stycznia sztab 2 Armii Pancernej wysłał w kierunku zachodnim oddział zwiadowczy, który 25 stycznia znalazł się pod Czarnkowem. Przeciwdziałania Niemców było błyskawiczne – widząc radzieckie transportery wysadzili most na Noteci. Gen. lejtnant Bogdanow wydał rozkaz przeprawienia się przez Noteć pod Czarnkowem i dojścia do Odry. 219 Brygada Pancerna weszła do Czarnkowa, a 26 stycznia o godz. 10.00 przekroczyła granicę niemiecką.

Podjęto próbę wyparcia Niemców na północ od linii kolejowej Krzyż – Piła. Informacje przekazywane przez zwiad lotniczy, kontrolujący obszar aż do Huty Szklanej, Człopy i Wołowych Lasów, były optymistyczne – nie stwierdzono obecności jednostek wojskowych, a jedynie tabory i uciekinierów. Od Czarnkowa radzieckie czołgi posuwały się w kierunku na Krzyż i Trzciankę i około godziny 13.00 26 stycznia pokazały się koło Teresina i Białej. Kiedy zbliżyły się do miasta, przez prawie dwie godziny ostrzeliwały dworzec kolejowy i wieżę kościoła. Miasto bronione było przez zaledwie kompanię piechoty i grupę młodzieży z Hitlerjugend, której udało się jeden z czołgów zniszczyć. Wówczas pozostałe wycofały się. W tym czasie niewielka grupa obrońców opuściła Trzciankę i kiedy wieczorem radzieckie czołgi wróciły ze wsparciem piechoty, zajęły opustoszałe miasto.

Tego samego dnia w okolicznych miejscowościach doszło do starć niewielkich oddziałów niemieckich z Armią Czerwoną. Grupa samochodów pancernych, czołgów i radzieckiej piechoty po krótkich walkach opanowała Wołowe Lasy. Po południu 26 stycznia radziecka kolumna pancerna dotarła do Nowych Dworów. Rosjanie zajęli też Wieleń Północny. Tego samego dnia w południe pod Czarnków podeszły czołowe pododdziały radzieckiej 5 Armii Ud., a jej oddział skierował się na Krzyż. W tym czasie niedalekie Siedlisko było już zajęte przez Rosjan. Stąd wieczorem 26 stycznia wyszły oddziały, które miały przeciąć szosę Wieleń-Człopa. Po nocnym starciu pod Górnicą z niemieckimi oddziałami zawróciły. Następnego dnia oddziały 1 KZmech. zajmowały przyczółek nad Notecią – od Wielenia, przez Siedlisko i Wołowe Lasy do Białej i Trzcianki. W godzinach popołudniowych na ten teren wkraczały także brygady 9 KPanc. Niemcy w tym czasie zajmowali obszar za linią Kuźnica Żelichowska – Dzierzążno Wielkie – Drzonowo Wałeckie – Człopa.

28 stycznia oddział wydzielony 5 Armii Ud. zdobył Krzyż. Od 28 stycznia 1 KZmech. po przegrupowaniu przystąpił do zdobycia i przejścia Wału Pomorskiego za rzeką Drawą. Próba sforsowania jej nie powiodła się, szansę na wykonanie zadania dawał jedynie most w Starym Osiecznie. O świcie 28 stycznia od strony Żelichowa zaczęły podchodzić radzieckie czołgi. Rozpoczęła się walka. Rosjanie udając niemieckie wsparcie i używając niemieckich pojazdów pancernych, uśpili czujność Niemców. Kiedy ci odkryli podstęp, było już za późno. Obrońcy wycofywali się nie podejmując walki w schronach. Most był w rękach radzieckich. Czołgi radzieckie ruszyły w stronę Dobiegniewa. O godzinie 6.30 Stare Osieczno było całkowicie w rękach Rosjan, o 8.30 Głusko, o 9.00 Łęczyn. Wieczorem pododdziały 1 KZmech. zajęły Klasztorne, a o północy Bierzwnik. 29 stycznia część oddziału wydzielonego 5 Armii Ud. dotarła w okolice na północ od Przeborowa i rozpoczęła szturm na siły niemieckie. Czołówki oddziału w południe osiągnęły Nowe Bielice, a wieczorem stanęły pod Strzelcami Krajeńskimi. Tymczasem Rosjanie podeszli do Czarnkowa i posuwali się w kierunku na Stare Osieczno. 29 stycznia zdobyli Siedlisko, Górnicę, Dzierzążno i Żelichowo, a rano następnego dnia – Dobiegniew. Tymczasem, od 24 stycznia, na południu i wschodzie od Piły walki toczył 12 KPanc. Silne natarcie Rosjanie przypuścili 26 stycznia, jednak bez powodzenia. Kolejne ataki na okupili dotkliwymi stratami. Dopiero 30 stycznia udało się zamknąć twierdzę w okrążeniu, a zdobyto po kolejnych dwóch tygodniach krwawych walk.

Walki na Wale Pomorskim toczyły się do pierwszych dni marca. Ostatecznie obronę niemiecką przełamano 3 marca pod Choszcznem i ten dzień był upadkiem Wału Pomorskiego.

Oprac. na podst. materiałów Muzeum Ziemi Czarnkowskiej i Wirtualnego Muzeum Trzcianki: „Walki radziecko-niemieckie w rejonie Czarnkowa i Trzcianki w styczniu 1945 roku” – dr hab. Wanda Krystyna Roman, prof. AŚ